ALIMENTY

Alimenty są to regularne, obligatoryjne świadczenia najczęściej na rzecz członków rodziny, polegające na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Do świadczeń alimentacyjnych obowiązani są krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, przy czym krewni bliższego rzędu są zobowiązani przed krewnymi dalszego rzędu.

 

Obowiązek alimentacyjny na dziecko, ustalenie, podwyższenie, obniżenie. 

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka wynika z art. 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. 

 

WAŻNE! Przepisy nie stanowią do jakiego wieku ten obowiązek powinien trwać. Przesłanką uzasadniającą ustanie obowiązku alimentacyjnego jest zatem uzyskanie przez uprawnionego możliwości pozwalających na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania np. zakończenie studiów pozwalających na podjęcie zatrudnienia.

Zgodnie z treścią art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego. Przepis ten pozwala, w razie zmiany zarobkowych lub majątkowych możliwości zobowiązanego lub uprawnionego do alimentacji, na zmianę orzeczenia lub umowy ustalającej wysokość alimentów. Oceniając czy zachodzą przesłanki do zmiany obowiązku alimentacyjnego należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków, zarówno te dotyczące usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego jak i możliwości zarobkowych i majątkowych stron. Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 21 stycznia 2015 r. w sprawie o sygn. akt VI RCa 293/14 potwierdził utrwaloną w tym zakresie linię orzeczniczą podkreślając, iż, „Zgodnie z art. 138 k.r.o. w razie zmiany stosunków można żądać zmiany wysokości zasądzonych alimentów. Przez pojęcie "stosunków" należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego jego zakresu (art. 133 i art. 135 k.r.o.). Zmiana stosunków to istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Skutkiem takich zmian jest potrzeba skorygowania zakresu obowiązku alimentacyjnego”.

WAŻNE! Przepisy nie stanowią po jakim czasie można dochodzić zmiany obowiązku alimentacyjnego (obniżenia lub podwyższenia alimentów). Istotnym w tym zakresie jest wykazanie, że w granicach usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego doszło do zmiany np. w strukturze usprawiedliwionych potrzeb dziecka pojawiły się koszty związane z edukacją, zajęciami dodatkowymi.

 

Świadczenia alimentacyjne na rzecz byłego małżonka

Artykuł 60 § 2 k.r.o. stanowi, iż jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka winnego, Sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Celem jakiemu ma służyć uprzywilejowane roszczenie alimentacyjne małżonka niewinnego przewidziane art. 60 § 2 k.r.o. w stosunku do rozwiedzionego współmałżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, jest zapobieżenie sytuacji, w której rozwód miałby spowodować pogorszenie w istotny sposób sytuacji materialnej małżonka niewinnego w porównaniu do sytuacji, w której znajdowałby się w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie. Środkiem do osiągnięcia tego celu jest roszczenie przyznane małżonkowi niewinnemu o przyczynienie się małżonka uznanego za wyłącznie winnego w odpowiednim zakresie do zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb, chociażby nie znajdował się w niedostatku. Zakres w jakim to ma nastąpić, określa z jednej strony stopień pogorszenia się sytuacji materialnej małżonka niewinnego, a z drugiej strony zasady słuszności. Tylko bowiem zasady słuszności mogą w sposób prawidłowy wyważyć rozstrzygnięcie, jaki w konkretnej sprawie zakres przyczynienia się małżonka winnego może być uznany za „odpowiedni”. Z reguły będzie on się znajdował pomiędzy granicą, poniżej której leży niedostatek, a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga rozwiedzionych małżonków. Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego sięgać powinien tak, aby miał on zapewnić byłemu małżonkowi równa stopę życiową, jednakże nie jest przy tym ograniczony do zaspokajania tylko usprawiedliwionych potrzeb, o których mówi art. 60 k.r.o. w § 1. Dla oceny, czy warunek przewidziany w art. 60 § 1 k.r.o. został spełniony, nie są istotne ewentualnie zmiany, jakie nastąpiły w położeniu materialnym małżonka niewinnego w czasie między faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu, natomiast istotne jest porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego  z tym położeniem jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 09.09.2009 r. w sprawie ACa 565/09).

 

WAŻNE! W obu przypadkach, tj. gdy chodzi o alimenty po rozwodzie z uwagi na stan niedostatku, jak i w związku z istotnym pogorszeniem sytuacji materialnej małżonka niewinnego, alimenty nie zostają przyznane z urzędu, z inicjatywy sądu. W przeciwieństwie do alimentów przyznawanych podczas sprawy rozwodowej na dzieci stron, sąd nie ma zawsze obowiązku rozstrzygać w tej kwestii. W przypadku alimentów na małżonka konieczne jest przedstawienie żądania i zamieszczenie wniosku o alimenty (np. w pozwie, odpowiedzi na pozew czy ewentualnie podczas rozprawy). Dopiero wówczas sąd musi się nad tą kwestią pochylić.

 

Obowiązek alimentacyjny dziadków wobec wnuków

Zgodnie z brzmieniem art. 132 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Powyższe oznacza, że sąd będzie mógł zasądzić alimenty od dziadków na rzecz dziecka, jeżeli oboje rodzice nie są w stanie spełniać takiego obowiązku. Obowiązek dalszych krewnych określa się jako obowiązek tzw. „posiłkowy". Wskazać należy, iż wysokość alimentów także w tej sytuacji uzależniona jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (dziecka) oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego (dziadków). 

 

Od czego zależy wysokość alimentów?

Zgodnie z treścią art. 135 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od:

1. usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz

2. od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Należy wskazać, że ustawodawca nie definiuje pojęcia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Tym niemniej zgodnie z utrwalonymi poglądami judykatury potrzeby te należy rozumieć szeroko. Są to nie tylko elementarne potrzeby polegające na zapewnieniu minimum egzystencji, ale również takie, które stworzą uprawnionemu normalne warunki bytowania odpowiadające jego wiekowi, statusowi społecznemu i wykształceniu. Do potrzeb tych zalicza się zarówno potrzeby materialne, jak i niematerialne, przy czym należy je zawsze oceniać w zależności od kontekstu i okoliczności danej sprawy. Pojęcia "usprawiedliwione potrzeby" oraz "możliwości zarobkowe i majątkowe" zostały szczegółowo omówione w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNP 1988, nr 4, poz. 42. W uchwale tej stwierdzono, że „przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu - odpowiedni do jego wieku i uzdolnień - prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy.

Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody.” Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie zawsze jednak mogą być utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. Orzecznictwo Sądu Najwyższego wyjaśnia, że przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” należy rozumieć nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swego majątku, lecz te zarobki i dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Powyższe granice zostały szczegółowo omówione w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNP 1988, nr 4, poz. 42, w której to uchwale stwierdzono, że „przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu - odpowiedni do jego wieku i uzdolnień - prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody.”